Artykuły logopedyczne
Bo moje dziecko nie panuje nad gniewem! O rozwoju emocjonalnym i społecznym
02 lipca
O rozwoju emocjonalnym mówi się w kontekście rozwoju społecznego, ponieważ dzieci poznają emocje i zaczynają o nich mówić właśnie podczas kontaktów z innymi ludźmi. Dla rozwoju emocjonalnego, a co za tym idzie również społecznego, ważne są trzy aspekty: świadomość własnych stanów emocjonalnych, kontrola jawnych oznak własnych emocji oraz rozpoznawanie emocji innych ludzi (Schaffer 2008: 147).
Za życie
emocjonalne i społeczne człowieka odpowiedzialny jest układ limbiczny wraz z
ciałem migdałowatym, które znajduje się w samym środku układu limbicznego
(Eliot 2010: 398-399). Zachowanie osób po uszkodzeniu ciała migdałowatego ulega
ogromnym zmianom, jedną z nich jest to, że wydają się one nie dostrzegać emocji
innych, stąd jedna z hipotez wyjaśniająca przyczyny autyzmu. Osoby z ASD już w
okresie niemowlęcym mogą ujawniać deficyt zdolności społecznych (Eliot 2010:
400).
Prawidłowo
rozwijające się dziecko już we wczesnym okresie niemowlęcym przejawia
zachowania społeczne. Początkowo podąża wzrokiem za najbliższymi, preferuje
twarze, nawiązuje kontakt wzrokowy, płacze, kiedy chce przywołać opiekuna.
Interakcje społeczne najbardziej widoczne zaczynają być ok. 6-8 miesiąca życia
dziecka, kiedy to korowe ośrodki mowy zaczynają działać w sposób znaczący
(Eliot 2010: 405). Wówczas wytwarza się przywiązania pomiędzy dzieckiem a jego
opiekunem. Raczkujące maluchy krok w krok podążają za mamą lub tatą, zaczynają reagować
płaczem na momenty izolacji z najbliższymi (Eliot 2010, Schaffer 2008).
Przywiązanie łączy się z innym ważnym etapem w zakresie poznania, a mianowicie z uświadomieniem sobie stałości przedmiotów, czyli tego, że rzeczy i ludzie istnieją nawet wtedy, kiedy dziecko ich nie widzi (Eliot 2010: 419).
Etap ten
jest niezwykle istotny dla rozwoju teorii umysłu.
Krokiem
milowym w rozwoju dziecka jest umiejętność rozpoznawania i nazywanie emocji
innych osób oraz emocji własnych. Pozwala to na właściwe reakcje, na przykład,
kiedy dziecko smutkiem reaguje na smutek innej osoby, rozwija się w nim
współczucie. Jeśli dziecko jest w stanie rozpoznać emocje innych, dużo lepiej
poradzi sobie w kontaktach społecznych i w codziennej komunikacji z innymi.
Dziecko 2-3
letnie potrafi już w pewnym stopniu przyporządkować się nakazom i zakazom.
Uczucia natomiast rozwijają się w ścisłym powiązaniu z jego działalnością,
czyli z jego potrzebami dążenia oraz zainteresowaniami (M. Przetacznikowa,
Spionek 1980: 399). W 2. r.ż. dziecko zaczyna interesować się rówieśnikami,
naśladować ich zachowania. Trzylatek zaczyna odróżniać siebie od otoczenia. W
wieku przedszkolnym życie uczuciowe dziecka staje się coraz bogatsze i coraz
bardziej zróżnicowane. Dziecko przejawia wstyd, zazdrość, ale nie potrafi
jeszcze w sposób wyraźny maskować swoich przeżyć. Emocje są silne, gwałtowne,
choć krótkotrwałe (Przetacznikowa, Spionek 1980: 488). Dopiero siedmiolatek
potrafi bardziej panować nad swoimi uczuciami.
Dzieci we
wczesnym wieku szkolnym potrafią już bardzo dobrze funkcjonować w grupie,
znacznie lepiej radzą sobie również z emocjami, także dlatego, że potrafią o
nich już w sposób świadomy rozmawiać.
Wiek dziecka
|
Charakterystyczne cechy rozwoju emocjonalnego i
społecznego
|
|
1 m.ż- ok. 6 m.ż.
|
Odpowiedź
niepokojem na niepokój matki, nawiązywanie kontaktu wzrokowego, kontakt
twarzą w twarz. Płacz staje się sygnałem przywołania bliskiego. Pojawiają się
świadome uśmiechy. Dziecko ok. 4 m.ż. potrafi już wyrazić niezadowolenie, gdy
dorosły nie zwraca na nie uwagi, uspokaja się pod wpływem pieszczoty.
|
|
6 m.ż. – 12 m.ż.
|
Przywiązanie
do osoby, która opiekuje się niemowlęciem. Strach na widok nieznanych osób.
Gaworzenie, pod koniec 1 r.ż. pierwsze słowa. Reagowanie na podstawowe emocje
rodziców. Dziecko ok. dziewięciomiesięczne zaczyna wskazywać palcem na
obiekty, które są dla niego interesujące po to, by pokazać je bliskim. Jest
to początek współdzielenia uwagi i początek teorii umysłu. Pojawiają się
zachowania intencjonalne. Niemowlę podąża wzrokiem za wskazaniem przedmiotu
przez osobę dorosłą. Przytulanie maskotek, szmatek, używanie gestów typu:
papa, początek zabawy w „akuku”. Dziecko potrafi już samo zainicjować zabawę.
|
|
2 r.ż.
|
Dziecko coraz
częściej kieruje czyjąś uwagę na interesujący lub pożądany dla niego obiekt.
Zaczyna unikać sytuacji trudnych emocjonalnie. Używanie języka w kontaktach z
innymi. Dziecko zaczyna mieć świadomość własnego „ja”.
|
|
3 r.ż.
|
W
repertuarze mowy dziecka pojawia się słownictwo nazywające emocje. Dziecko
zaczyna rozumieć językowe zasady społeczne, zaczyna o emocjach rozmawiać.
|
|
4 r.ż.
5-6 r.ż
|
Dziecko rozumie i respektuje
zasady społeczne. Potrafi współdziałać w grupie. Zaczyna kontrolować emocje.
Uczestniczy w zabawach tematycznych i grach. Potrafi interpretować różne
sytuacje. Dziecko staje się bardziej zdolne do maskowania doświadczanych
uczuć.
|
|
Dziecko osiąga pełną zdolność do
zabaw tematycznych. Ma silne poczucie tożsamości płciowej. Dalszy rozwój
moralny. Dzieci uczą się w pełni regulować swoje emocje.
|
||
Tab. 1. Opracowanie własne (na
podstawie: Cieszyńska, Korendo 2014, Eliot 2010, Schaffer 2008, Przetacznikowa,
Spionek 1980)
Świadomość poszczególnych faz
rozwoju emocjonalnego pomaga nam poznać dziecko, jego potrzeby, ale też
zrozumieć pewne zachowania. Nie powinno już dziwić, że dwulatek nie panuje nad
gniewem i złością. Po prostu jeszcze tego nie potrafi.
Bibliografia:
1. Elliot L, Co tam się dzieje. Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych pięciu
latach życia, Poznań 2010
2. Schaffer Rudolph, H., Psychologia dziecka, Warszawa 2013
3.
Przetacznikowa M., Spionek H., Okresy rozwoju, [w]: Psychologia
rozwojowa dzieci i młodzieży, pod red. M. Żebrowskiej, Warszawa 1980
4. Cieszyńska
J., Korendo M., Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju
dziecka od noworodka do 6. roku życia, Kraków 2014
