Mój pacjent B jest po kilku udarach. Duże uszkodzenie płata czołowego, co najprościej mówiąc wiąże się z tym, że pan B nie zdaje sobie sprawy z sytuacji, w jakiej się znalazł. Powtarza, ale nie rozumie, czasem nawet prostszych poleceń. Stracił umiejętność czytania, pisania, zdarza się, że nie rozpoznaje bliskich. Z panem B zrobiliśmy spore postępy: śpiewamy Hymn Polski, na którym pan B ma łezkę w oku, potrafmy liczyć i podać określoną liczbę nakrętek. Umiemy już dopasować kształty, uczymy się nowych gestów, prostego wskazywania. Raz jest lepiej, raz gorzej, ale małymi kroczkami idziemy do przodu.
Pan B nie jest tym samym człowiekiem, jakim był przed udarem. Ale czy można stwierdzić, że stracił własne "ja"?
Pan B dziś ma inny świat, własny, w którym rodzina i bliscy pomagają mu się odnaleźć. Świat pana B to nie tylko to, co ja widzę na pierwszym spotkaniu, przez godzinę, to każdy jego postęp, to próba zrozumienia, w jaki sposób pan B teraz postrzega otaczającą go rzeczywistość. Cały czas uczę się w ten sposób patrzeć na moich pacjentów, z empatią, choć wbrew pozorom, nie jest to wcale łatwe i, przyznaję, pewnie zdarza mi się o tym zapominać.
Książka Oliviera Sacksa "Antropolog na Marsie" opisuje nie tylko ciekawe z neurologicznego punktu widzenia przypadki, ale przede wszystkim historię ludzi, którzy zmagają się ze swoimi słabościami, którzy dotknięci chorobą , muszą budować swój świat od nowa. To wnikliwe obserwacje autora, neurologa, który do swoich pacjentów podchodzi z ogromnym szacunkiem i naukową ciekawością, który poznaje ich życie nie w białym kitlu na szpitalnej sali, ale w domu, w pracy, w samolocie, w trakcie tworzenia. "Są to opowiadania o metamorfozach wywołanych neurologiczną zmianą, metamorfozach w alternatywne stadia bytu, inne formy życia, i mimo że tak różne od <<normalnych>>, to nie mniej ludzkie" - pisze Sacks.
Sama w ostatnim czasie dość często odwiedzałam lekarzy, miło, jeśli dla kogoś byłam czymś więcej niż kolejnym zapewne nudnym przypadkiem.
Wpis ten dedykuję panu B i jego całej rodzinie, która bardzo go wspiera. A lekturę polecam wszystkim.

Wielu rodziców mi mówi, że dziecko nie rysuje, nie maluje, nie bawi się plasteliną, bo nie lubi. Wiadomo, dla dzieciaków atrakcyjniejsze mogą wydawać się zabawy samochodami, klockami, czy lalkami. Jednak kształtowanie motoryki małej ma ogromny wpływ na rozwój dziecka: na rozwój mowy, rozwój percepcji wzrokowej, to świetne przygotowanie do pisania. Tylko jak zachęcić malucha, by w rączki wziął kredki lub farby.
Po pierwsze najważniejsze są zainteresowania dziecka. Jeśli lubi samochody, wybieramy rysunki z samochodami, próbujemy tworzyć na bazie tego, co dziecku pozytywnie się kojarzy.
Po drugie pomoce. Zwykłe kredki to może być za mało. I tu po raz kolejny polecam produkty z "Biedronki". Jakiś czas temu kupiłam: pachnące mazaki (miałam je wcześniej, są grube, dzieciaki je uwielbiają), pachnące kredki (zamiast kolorów możemy bawić się z dzieckiem: a teraz wybierz, na jaki smak pomalujemy....), poza tym pachnące kredki są wykręcane i bardzo dobrze się nimi koloruje, kredki w sztyfcie (polecam szczególnie młodszym), farby w tubce z pędzelkami - tym się jeszcze nie bawiłam :)
Jeśli Wy macie jakieś niezastąpione atrakcje plastyczne, dzielcie się pomysłami. Chętnie umieszczę na blogu.

Pożegnaliśmy już upały, wrzesień coraz bliżej. A ja zbieram materiały, pomysły i przygotowuję się na nowy rok szkolny. Dzieciaki nie znoszą nudy, zresztą kto lubi... Dlatego dobrze naukę urozmaicać. Oto moje sposoby. Oczywiście można je potraktować jedynie jako szkielet. Opiszę swoje zakupy, a pomysły na ćwiczenia i ich urozmaicenie, postaram się przedstawiać na bieżąco na blogu.
Wszystko, co przedstawię, kupiłam w Biedronce. Moje nowe książki nie będą podstawą terapii, ale mogą ją świetnie uzupełniać a także porządkować. Na początek przedstawiam zestaw poniżej.
Jest to zestaw ćwiczeń podzielony na cztery części według pór roku (ok. 15 zł jeden zestaw ćwiczeń, składający się z dwóch ćwiczeniówek). Pierwszą część zaczyna jesień, kolejne to: zima, wiosna i całość zamyka lato. Ćwiczenia adresowane są do dzieci sześcioletnich, zgodnie ze wskazówką wydawcy mają by uzupełnieniem elementarza pierwszoklasisty.
Dziecko, które będzie pracowało z książeczkami, pozna literki, będzie uczyło się je wyróżniać, powinno nauczyć się głoskować czytać, pozna cyfry, będzie się uczyło dodawać, odejmować, dowie się również, jakie są dni tygodnia, miesiące, co się dzieje w przyrodzie w ciągu całego roku. Wbrew pozorom takie informacje wcale nie są oczywiste i, wierzcie mi na słowo, nie wszystkie sześcio- czy siedmioletnie dzieci potrafią dni tygodnia czy miesiące wymienić. W ćwiczeniach są naklejki.
Z pewnością każdy rodzić będzie wiedział, w jaki sposób z pomocą tych ćwiczeń uczyć się z dzieckiem.
Książka Czytam to najnowsza zdobycz (cena ok. 8 zł). Od razu mi się spodobała. Będę ją wykorzystywać w pracy z dziećmi, które już znają nieco głoski. Pierwszych kilka stron, to rozpoznawanie głosek, uczenie się ich. To oczywiście zdecydowanie za mało, by dzieci je opanowały, ale z pewnością sposób, by je utrwaliły.
 Tak właśnie wygląda moja nowa książka.
Dzieci, które wrócą do mnie po wakacjach, już mogą się spodziewać serii ćwiczeń związanych z czytaniem. Takie zadania zwykle daję jako pracę domową. Dziecko w domu ma przeczytać określoną czytankę, później o niej opowiadamy. Zazwyczaj już wcześniej dzielimy czytankę na akapity, żeby każdego dnia dziecko czytało przynajmniej kilka linijek tekstu. W nauce czytania bardzo ważna jest systematyczność.

 Tu jedna ze stron. Można na podstawie czytanek ćwiczyć również wymowę. Powodzenia!

1. Frith U. (red.) Autyzm i Zespół Aspergera, przeł. B. Godlewska, Warszawa 2005.
2. Frith U. Autyzm, Wyjaśnienie tajemnicy, przeł. M. Hernik, G. Krajewski, Gdańsk 2004
3. Kominek A., Rain Man w codziennej komunikacji, Kraków 2011
4. Zdunkiewicz D., Akty mowy, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX w. Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław 1993, s. 259-270

Tytuł posta może na pierwszy rzut oka kłócić się z tym, o czym pisałam wcześniej. Podtrzymuję stwierdzenie, że dwulatek powinien mówić. Post jednak skierowany jest do rodziców tych dzieci, które zagrożone są opóźnionym rozwojem mowy: rodziców dzieci ze spektrum autyzmu, z problemami neurologicznymi, z Zespołem Downa... 
Rodzice, którzy przychodzą do logopedy z małym dzieckiem niemówiącym, chcą przede wszystkim, żeby zaczęło się ono komunikować za pomocą mowy. Kilka tygodni temu przyszła do mnie mama z synkiem, dziecko trzy latka, nie mówi. Mama załamana. Komunikuje się z chłopcem za pomocą gestów, dziecko je tworzy naturalnie, po swojemu. Ktoś mamie odradził taki sposób komunikacji, twierdząc, że jak będą gesty, nie będzie mowy. A ja byłam pod wrażeniem ich sposobu komunikacji...Podkreślę jednak, że dziecko jest z obciążonym wywiadem okołoporodowym, co może oznaczać, że brak mowy ma poważne podłoże.
Dziecko w swoim rozwoju na początku komunikuje się z nami spojrzeniem, krzykiem, potem gestem, często nawet gest pojawia się zanim maluch wypowie pierwsze sensownie brzmiące wyrażenia typu <pa>, <pa>. Zanim pojawi się mowa, w głowie dziecka pojawiają się słowa, nie potrafi ich jeszcze wypowiedzieć, ale przecież potrafi wskazać. To jest rozumienie. I w pierwszym etapie jest ono najważniejsze. Jeśli dziecko pokaże mi, że chce iść na dwór, to ja wiem, że ono wie, co to jest <dwór>, potrafi wyrazić swoją potrzebę. Czy uważacie, że to jest takie oczywiste? Dla nas dorosłych bez żadnych neurologicznych problemów rzeczywiście jest to zupełnie oczywiste. Ale w przypadku dziecka nie do końca. Bo bardzo często problemy z mową zaczynają się od problemów z rozumieniem a raczej mogą z nich wynikać. Dlatego, jeśli dziecko nie mówi, ale potrafi coś wskazać, rozumie moje polecenia (nie tylko kontekstowe), umie mi pokazać, że to piesek, a to kotek, że śpi, że je... to ja wiem, że te rzeczowniki i czasowniki są w jego główce, że ten system języka biernego się zapisuje a do tego przekonuję się, że ten maluch posiada również kompetencję komunikacyjną, bo jest w stanie gestem wskazać, czego potrzebuje a nawet umie odpowiedzieć w ten sposób na moje proste pytanie.
Braku mowy nie można lekceważyć.  Istnieją jednak obiektywne przeszkody, które nie pozwalają dziecku na nabywanie mowy adekwatnie do swojego wieku mające podłoże neurologiczne czy emocjonalne. Wtedy nie bez podstaw wprowadza się dziecku inne, wspomagające systemy komunikacji, ale zawsze towarzyszy im słowo. 
Brak mowy u dwulatka czy trzylatka powinien niepokoić. Jest to wystarczający powód, by odwiedzić specjalistę.
W kolejnym poście postaram się wytłumaczyć, dlaczego kompetencja komunikacyjna powinna być równie ważna jak kompetencja językowa i czym w ogóle różni się jedna od drugiej.

Miałam napisać wczoraj, ale niestety padłam. Przypominam tylko, że z okazji Międzynarodowego Dnia Logopedy chciałam przybliżyć ten zawód.
Moja przygoda z logopedią zaczęła się pięć lat temu trochę przypadkowo, ale z wielkiej miłości do języka - a szczególnie do neurolingwistyki. Myślałam wtedy, że będę pracowała głównie z przedszkolakami nad ich poprawną wymową. Okazało się jednak, że logopedia ma wiele dziedzin, które odkrywam cały czas.
Świadomość na temat tego zawodu wciąż jest niewielka, ale w dużej mierze bierze się to z tego, że świadomość na temat problemów z nabywaniem mowy, kompetencją językową i komunikacyjną też jest mała. Wciąż istnieje przekonanie wśród wielu (także specjalistów), że dziecko, które nie mówi... zacznie mówić samo, że maleństwo nie potrafi ssać piersi, bo mama może nie ma pokarmu albo na tyle cierpliwości, że dziecko nie je, bo jest niejadkiem. Tymczasem przyczyny tych problemów mogą być bardzo różne i niestety dużo bardziej skomplikowane mające swoje źródło w różnego rodzaju nieprawidłowościach. Nie w każdym przypadku oczywiście tak jest. Specjalista po dokładnym wywiadzie oceni, jaka może być przyczyna problemów u dziecka lub dorosłego i jak należy działać.
Po tych zaledwie kilku latach pracy w tej dziedzinie szczególnie widzę jeden bardzo poważny problem, który powinien jak najszybciej zostać rozwiązany. Wielu rodziców, którym rodzą się dzieci chore, z obciążonym wywiadem okołoporodowym, zbyt wcześnie, nie ma dostępu do fachowej opieki specjalistycznej w tym logopedycznej. Nie mówię tu o samym leczeniu i postępowaniu medycznym, ale o terapii. W wielu mniejszych miastach Polski rodzice nawet nie wiedzą, że logopeda to człowiek, który może pomóc dziecku zaraz po jego urodzeniu - na tym etapie głównie w karmieniu, ale nie tylko. W niektórych krajach europejskich rodzina, u której pojawia się chore dziecko, otoczona jest zespołem specjalistów, którzy współpracują ze sobą, by wypracować jak najlepszą ścieżkę terapii. Logopedzi są już w wybranych szpitalach warszawskich czy krakowskich. Bardzo bym chciała, aby był to standard w opiece nad noworodkiem z obciążonym wywiadem okołoporodowym. Do dziś dźwięczą mi w uszach słowa matki dziecka z Zespołem Downa, która podkreślała, że prawdopodobnie gdyby nie opieka neurologopedy na oddziale, dziecko dużo dłużej karmione byłoby przez sondę. Neurologopeda uczył malucha ssania i dobrał odpowiednią pozycję karmienia. Wiem, że zatrudnianie logopedów na oddziałach szpitalnych to byłoby obciążenie dla i tak zadłużonych w Polsce szpitali, ale konsultacje z neurologopedą są w zasięgu możliwości finansowych każdego szpitala w tym kraju.

Zabawę podpowiedziała mi moja koleżanka. Nie mam niestety zdjęć, jak zrobię z moimi maluchami, to dołączę. Tym razem zabawa jest ruchowa.
Przygotowujemy plansze z cyferkami lub same cyferki, które rozkładamy na dywanie, podłodze a nawet na trawniku lub zapisujemy przed domem na chodniku (zależności od warunków). Mówimy dziecku cyferkę <1> a zadaniem malucha będzie dobiec do tej cyferki i na niej stanąć lub obok niej. Dla podpowiedzi możemy przygotować kartki z zapisanymi cyferkami, które będziemy pokazywać, żeby dziecku łatwiej było znaleźć tę właściwą. Zamiast cyferek możemy ułożyć w rożnych miejscach owoce i wtedy na hasło <banan>  dziecko musi stanąć przy bananie. Można wykorzystać też literki lub sylaby. Najpierw zabawę zaczynamy wolniej, a potem coraz szybciej, żeby dziecko miało możliwość wybiegania się. Możemy podobnie bawić się z kolorami, dzięki temu dziecko uczy się poznawać kolory, liczby, owoce. Za przystanki, na których dziecko ma się zatrzymać, mogą posłużyć kolorowe szarfy. Miłego wieczoru i do dzieła jutro!

Film dr Aleksandry Łady o karmieniu. Proszę jednak pamiętać, że w przypadku dzieci szczególnie z obciążonym wywiadem okołoporodowym, nie ma wskazówek uniwersalnych. Wszystko zależy od indywidualnych potrzeb każdego dziecka. Dlatego w przypadku określonych problemów z karmieniem, należy konsultować się ze specjalistą.
Bezpieczna butelka. Co to znaczy?

Przepraszam, że przez ostatnie dni zaniedbałam tych, którzy odwiedzali mnie regularnie. Dużo pracy i obowiązków, ale też przyjemności. W sobotę wróciłam z dwudniowego szkolenia:
WCZESNE ZABURZENIA FUNKCJI ORALNYCH (POKARMOWYCH, ODDECHOWYCH I FONACYJNYCH) U NOWORODKÓW I NIEMOWLĄT Z GRUPY RYZYKA OBCIĄŻENIA CIĄŻOWO - PORODOWEGO.
Prowadziła je dr Aleksanda Łada. Polecam wszystkim logopedom, a w szczególności tym, którzy pracuję z maluchami. Polecam także położnym i pielęgniarkom z oddziałów neonatologicznych.
Ale do rzeczy.
Kilka dni temu moja koleżanka wspominała swój poród w jednym ze szpitali (nie piszę którym i w jakim mieście). Wspomnienia ma traumatyczne. Wcale nie z samego porodu, ale z tego, co działo się później. Miała cesarskie cięcie i po pierwsze... nikt nie położył jej dziecka przy piersi, nie było tego pierwszego bardzo ważnego dla noworodka i matki kontaktu, pomimo bardzo dobrego stanu maleństwa. Schodki zaczęły się przed pierwszym karmieniem. Młoda mama nie uzyskała żadnej informacji co do technik karmienia. Miała po prostu dostawić dziecko do piersi (dla położnych pewnie nic prostszego), ale miała "pecha". Noworodek nie chciał jeść, płakał, mama się denerwowała, im bardziej się denerwowała, tym maleństwo bardziej płakało i tym trudniej było go nakarmić. Efekt był taki, że mama już piersią nie karmiła. A wystarczyło kilka prostych rzeczy: odpowiednia pozycja, prawidłowe dostawienie noworodka do piersi (ewentualne sprawdzenie odruchu ssania) i prawdopodobnie byłby sukces.
Podobnie jest z butelką i smoczkami. Na rynku dostępnych jest mnóstwo produktów, ale niestety, nie wszystkie sprawdzą się u dzieci. Ba! Niektóre smoczki butelkowe mogą narobić więcej złego, niż nam się wydaje. Nie piszę tu, jakie smoczki i jakie butelki są zalecane, sporo zależy od indywidualnych potrzeb.
Jeszcze inaczej sprawy się mają z dziećmi chorymi, z obciążonym wywiadem okołoporodowym, wcześniakami. Te potrzebują szczególnej opieki. Dla wielu matek pierwsze karmienie dziecka to często ogromny stres i strach... czy nie zrobię mu krzywdy, czy maleństwu taka porcja wystarczy, czy się nie zakrztusi? Tu znów wracam do początku: odpowiednia pozycja i dobrze dobrany smoczek mogą być połową sukcesu. Pod warunkiem oczywiście, że noworodek potrafi już ssać i nie ma problemów z połykaniem. Odpowiednio dobrane techniki terapeutyczne pozwolą uporać się z problemem karmienia. I warto, by każda matka o tym wiedziała. Jeśli ktoś ma konkretne pytania, proszę przesyłać je na maila.
Zachęcam do polubienia stronki na facebooku: Szkoła Terapii Karmienia - od pestki do ogryzka.
 Tędy wejdziesz do Szkoły Terapii Karmienia
Można tu znaleźć informacje dotyczące karmienia, ale też znajdziecie kontakt do konsultacji w razie jakichkolwiek problemów. Szkołę prowadzą dwie doświadczone logopedki specjalizujące się we wczesnej interwencji   - Marta Baj Lieder, Renata Ulman Bogusławska. Niestety, żadna nie jest z Radomia.
 

• Na początek przede wszystkim słuch. Grzechotki, zabawy instrumentami, łyżkami, garnkami – wszystko, co wydaje dźwięk, będzie dla dziecka bardzo atrakcyjne, nawet jeśli my będziemy na granicy szaleństwa 

•     Od samego początku rozmawiajmy z maleństwem, dotykajmy je, zachowujmy z nim kontakt wzrokowy. 
•     Bardzo dużo mówi się o tym, jak rozmawiać z dzieckiem. Nie chodzi o to, żeby mówić do niego jak do dorosłego. Taka forma rozmowy nie będzie dla malucha atrakcyjna. Zmieniajmy intonację głosu, używajmy wyrażeń dźwiękonaśladowczych. Uśmiechajmy się do dziecka.
•     Odpowiadajmy na gaworzenie dziecka. Jak maluszek gaworzy „babababa” – odpowiedzmy mu.
•   Z czteromiesięcznym maluchem możemy porozmawiać samogłoskowo – kiedy mówimy <o>, dziecko będzie się starało złożyć usta właśnie do tej samogłoski. Sami to zresztą możecie zaobserwować. 
•  Pacynki będą świetnym prezentem dla dziecka, na nich najłatwiej pokazać, jak poruszać ustami. Mogą o być również maskotki, które otwierają buzie.
•  
•  Oglądajmy z dzieckiem książeczki, czytajmy mu, opowiadajmy o obrazkach. 
•    Używajmy wyrażeń dźwiękonaśladowczych w konkretnych sytuacjach, np. kiedy dziecko upada, możemy powiedzieć <bach>, jak odbieramy telefon <halo, halo>
• Bawmy się z dzieckiem w a kuku.
• Bardzo fajna jest zabawa z chustą. Polecam ją dzieciom od ok. siódmego m.ż. Trzymamy w rączce zabawkę, zakrywamy ją chustą, powoli chustę odkrywamy i na koniec niespodzianka – pokazujemy zabawkę. 

• Masuj, masuj, masuj. Większość dzieci bardzo lubi nasz dotyk. Rodzice, którzy mają niemowlaki obciążone wywiadem okołoporodowym na przykład wcześniaki, po konsultacji ze specjalistą i po odbyciu kursu mogą wykonywać dziecku masaż Shantala.
• Karmimy pieska. Ja mam takiego, który otwiera buźkę, a na brzuszku ma suwaczek i otwór na jedzenie albo inne niespodzianki. Otwieram buźkę, mówię <am> i daję pieskowi kapselki lub puste jajka niespodzianki. Zabawę powtarza dziecko. Po każdym smakołyku możemy powiedzieć <mniam> lub <pycha>. To zabawa dla starszych dzieci, które mają już skończone 12 miesięcy, możemy oczywiście próbować z młodszymi.

• Śpiewajmy piosenki, tańczmy z maluchem. Najciekawsze dla dziecka będą te utwory, które mają powtarzające się wyrażenia dźwiękonaśladowcze. Możecie też sami wymyślać słowa do znanych melodii np. „Panie Janie”.
• Kładziemy dziecko brzuszkiem na dużej piłce, delikatnie poruszamy, wykonując koliste ruchy, możemy mówić przy tym <oooo>
•   Podnosimy dziecko do góry mówimy <oooo> opuszczamy nieco szybciej na dół mówimy <pa>. Podobnie możemy robić z piłeczką. Podrzucamy piłkę mówimy <o>, piłeczka spada mówimy <pa>.

• Możemy porozkładać w domu gazety, nasze raczkujące dziecko s pewnością się nimi zainteresuje, dotykanie gazet, gniecenie będzie nowym doświadczeniem także słuchowym.
• Zaopatrujemy niespełna rocznego malucha w zwierzątkowe zabawki: lew mówi <aaaa> lub <łaaa>, krowa <muuu> itd.
• Pamiętacie bączki z naszego dzieciństwa? Dla dzieciaków to świetna zabawa. Rozkręcamy bączka i wołamy <buuu>. Mój bączek wydaje dodatkowo dźwięk podobny do <uuu >.

•   Pamiętajmy o tym, żeby zabawki były kolorowe, najlepiej kontrastowe.

Rodzicom i początkującym logopedom gorąco polecam książkę Marzeny Machoś "Od zabawy do mówienia". Autorka w bardzo prosty sposób opisuje zabawy z najmłodszymi dziećmi od pierwszych chwil życia. To skarbnica pomysłów.




Logopedom, którzy chcą pracować z maluszkami, polecam szkolenie z metody werbo-tonalnej. Sama po takim szkoleniu jestem i zapewniam, że naprawdę warto. Niektóre z tych zabaw stosuje się w tej metodzie, jednak określonym rekwizytom przyporządkowane są konkretne głoski, do tego włącza się ruch i melodię.

Ta książeczka będzie doskonała nawet dla tych dzieci, które bardzo trudno zatrzymać przy opowiadaniu.
Nasza pociecha będzie się dobrze bawić na każdej stronie. Sprawdźcie dlaczego!
Za książkę zapłaciłam ok. 19 zł.

Proponuję, żeby wykorzystywać tekst zapisany na stronach i używać wyrażeń dźwiękonaśladowczych. Pomoże to w rozwoju mowy dzieci.

[zdj. Dziecko w pierwszym roku życia powinno próbować potrawy o różnych smakach i konsystencjach]

Każdy rodzic wie, że przytulanie jest fajne. I wie to każde dziecko. Przytulanie jest dobre pod każdym względem dla rozwoju naszego dziecka, dla naszych relacji, wzmacniania więzi.
Przeczytajcie, dlaczego Przytulenie ma znaczenie!

Dziecko w trakcie gaworzenia może wydawać dźwięki nawet takie, które nie występują w systemie języka rodzimego.  Jeśli dziecko nie gaworzy, powinien do być dla nas sygnał do niepokoju.