Paca z logopedą najczęściej zaczyna się od opóźnionego rozwoju mowy w przypadku dzieci, a w przypadku dorosłych zazwyczaj od nieszczęśliwego wypadku lub udaru, których następstwem często jest afazja. Co to jest afazja, z czym wiąże się opóźniony rozwój mowy, kiedy mówimy o dyslalii? Tym razem słów kilka o różnych zaburzeniach mowy. Mam nadzieję, że ten wpis pozwoli zrozumieć rodzicom specyfikę podstawowych zaburzeń.

Opóźniony rozwój mowy  w skrócie ORM  może towarzyszyć  różnym innym zaburzeniom.  Wyróżnia się SOMR: czyli Samoistny opóźniony rozwój mowy (zdolność mówienia rozwija się zgodnie z kolejnymi etapami, ale z opóźnieniem, ciężko ustalić przyczynę, dziecko ma prawidłowy słuch oraz jest w normie intelektualnej) oraz NORM, czyli niesamoistny opóźniony rozwój mowy (spowodowany jest konkretnymi czynnikami, może występować: na skutek uszkodzeń obwodowego narządu mowy na skutek uszkodzeń narządu słuchu i wzroku, w przypadku opóźnień w rozwoju umysłowym, w uszkodzeniach ośrodkowego układu nerwowego, spowodowany schorzeniami przemiany materii). 

Wielu rodziców maluszków informuje mnie po pierwszych wizytach u neurologa, że dziecko ma afazję. Osobiście w przypadku małych dzieci posługuję się terminami: niedokształcenie mowy typu korowego lub alalia. Afazja występuje wówczas, gdy system językowy u dziecka rozwinął się, ale nastąpiło jakieś uszkodzenie, które spowodowało zakłócenia w tym systemie, czyli na przykład dziecko wskutek wypadku doznało poważnego urazu głowy. Alalia czy też niedokształcenie mowy typu korowego dotyka dzieci, u których system językowy jeszcze nie jest opanowany.

Formy zaburzeń mowy (na podstawie: Halina Mierzejewska, Danuta Emiluta-Rozya: 2007)

Dyslalia, czyli zakłócenia dźwięków mowy – np. dziecko nie wymawia <sz, ż, cz, dż, r>. Można ją podzielić na: mogilalię (brak danej głoski, czyli dziecko wcale nie wypowiada np. <r> i zamiast robot mówi <obot>), paralalię (zastępowanie głoski, czyli dziecko zamiast <r> mówi <l>), dyslalię właściwą (zniekształcenie głoski, czyli zamiast <s>, dziecko mówi <śi>). Zniekształcanie głoski przez dziecko jest wskazaniem do szybkiej wizyty u specjalisty.

Dyslalia anatomiczna (dysglosja) – przyczyną są wady budowy aparatu artykulacyjnego ograniczające lub uniemożliwiające w różnym zakresie prawidłową artykulację dźwięków mowy: krótkie wędzidełko, wady zgryzu, rozszczepy podniebienia i wargi górnej, usunięcie krtani.

Dyslalia funkcjonalna – spowodowana nieprawidłowymi nawykami ruchowymi w przebiegu czynności żucia, połykania, oddychania ( mają na to wpływ  zazwyczaj m.in. długotrwałe karmieniem butelką, podawanie pokarmów o konsystencji nieprzystosowanej do wieku dziecka), przyczyną może być również dysfunkcja oddychania spowodowana np. alergią.

Dyslalia słuchowa – przyczyną są wady  budowy lub funkcjonowania narządu słuchu

Dyslalia środowiskowa – przyczyną są nieprawidłowe wzorce wymowy środowiska dziecka

Dyzartrie – zazwyczaj współwystępują z zaburzeniami oddychania, fonacji i prozodii, przyczyną jest uszkodzenie dróg nerwowych i jąder podkorowych lub móżdżku, powodujące niedowłady, porażenia lub ruchy mimowolne różnych partii mięśni aparatów: artykulacyjnego, oddechowego i fonacyjnego. (dyzartria pojawia się m.in. w chorobie Parkinsona, stwardnieniu rozsianym, pląsawicy Huntingtona i innych).

Niedokształcenie mowy pochodzenia korowego (zwane alalią) –przyczyną jest uszkodzenie lub dysfunkcja ośrodkowego układu nerwowego przed wykształceniem się prawidłowo funkcjonujących: słuchu fonematycznego i/ lub kinestezji artykulacyjnej i/lub innych ogniw układu funkcjonalnego mowy, co ujawnia się w postaci opóźnionego rozwoju mowy. 

Afazje – przyczyną są anatomiczne uszkodzenia okolic kory mózgowej, w których były wykształcone funkcje: słuchu fonematycznego i/lub kinestezji artykulacyjnej i inne niezbędne dla prawidłowego przebiegu komunikacji językowej. Rozróżnia się afazję sensoryczną – w której rozpadowi ulegają wszystkie typy kompetencji (pacjent ma problem z mową i rozumieniem wypowiedzi innych) oraz afazję motoryczną, w której zaburzone są sprawności realizacyjne (pacjent ma głównie problem z mową).

Niedokształcenie mowy w autyzmie

Niedokształcenie mowy z powodu niedosłuchu – przyczyną jest niedosłuch głębszego stopnia.

Niedokształcenie mowy towarzyszące niepełnosprawności intelektualnej (oligofazje) – przyczyną jest niepełnosprawność intelektualna wpływająca na ograniczenie w wykształcaniu się i funkcjonowaniu systemu struktur językowych.

Mutyzm – psychogenne zablokowanie czynności mówienia.

Jąkanie – zaburzeniu ulega płynność realizacji ciągu fonicznego.

Zaburzenia mowy wynikające z padaczki dziecięcej. Padaczka może prowadzić  do opóźnionego rozwoju mowy lub zanikania wcześniej zdobytych sprawności umysłowych.

Schizofazja – jest wynikiem schizofrenii, ujawnia się w postaci niespójnych wypowiedzi.

Demencja – jest wynikiem zamierania neuronów i układów synaptycznych. Ujawnia się m.in. w chorobie Alzheimera.

Bibliografia:

Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, red. S. Grabias, M. Kurkowski, UMCS . Lublin 2012

Diagnoza logopedyczna, red. E. Czaplewska, S. Milewski, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2015