Rozpoznawać uczucia, pragnienia, intencje. Słów kilka o teorii umysłu
19 czerwca
Kiedy
spotykam się z rodzicami młodszych dzieci, którzy zgłaszają je do mnie na
terapię lub konsultację, zawsze podczas wywiadu pytam rodzica, czy dziecko
wskazuje palcem na obiekt zainteresowania, czyli na przykład, czy pokazuje
światło (jednocześnie zwykle bezsłownie żąda, by je na przykład zgasić lub
zapalić). Gest wskazywania pojawia się ok. 9 m.ż. Dopytuję, czy, kiedy my
wskazujemy na coś palcem lub kierujemy swoją uwagę na zdarzenie, lub obiekt, to
dziecko podąża wzrokiem, czyli na przykład pokazujemy: „zobacz, samolot leci” a
dziecko zaraz patrzy w górę, dokładnie tam, gdzie my. To jest właśnie początek
teorii umysłu. Co to takiego? To umiejętność przypisywania stanów umysłowych
innym, intencji – „myślę, że ty myślisz”. W wielkim skrócie napiszę, dlaczego teoria umysłu jest tak ważna w rozwoju dziecka.
Umiejętność
rozpoznawania stanów umysłowych jest tym, co wyróżnia człowieka pośród innych
ssaków. Osobie neurotypowej trudno sobie wyobrazić, jak mógłby wyglądać świat
bez takiej umiejętności. A przecież w życiu codziennym to człowiek nadaje sens
wielu sytuacjom społecznym przypisując ich uczestnikom różne stany umysłu.
Baron-Cohen w pierwszym rozdziale książki na temat teorii umysłu rozpatruje
takie oto zdanie: „John wszedł do sypialni, chodzi dookoła i wychodzi”. Żeby
nadać sens temu zdaniu, należałoby zapytać siebie, dlaczego John zachowuje się
w ten sposób. Baron-Cohen przywołuje kilka możliwych odpowiedzi: „Może John
zgubił coś, chciał to znaleźć i myślał, że jest to w sypialni” lub „Może John
usłyszał coś w sypialni i chciał wiedzieć, co powoduje ten hałas”. Umiejętność
rozpoznawania stanów umysłowych może tworzyć listę tego typu interpretacji
(Baron-Cohen 1997: 1).
Wysokofunkcjonujące
dzieci i osoby dorosłe z autyzmem mogą rozumieć znaczenie poszczególnych słów,
budować poprawne gramatycznie wypowiedzi, ale wiele z nich może nigdy nie
opanować umiejętności interpretowania rzeczywistości w taki właśnie sposób, co
znacznie będzie również utrudniać komunikację.
Bardzo
ważnym etapem w rozwoju dziecka jest tworzenie wspólnego pola uwagi, określenie
wspólnego działania. Również dla rodziców jest to moment niezwykle istotny,
ponieważ zaczynają dostrzegać coraz lepszą komunikację ze swoim dzieckiem. Ten
początek wspólnej zabawy i wzajemnego zrozumienia, to również element teorii
umysłu.
„Gdy
bliski człowiek kieruje na coś uwagę, działa to jak magnes na uwagę dziecka.
Skupia się, gdy istnieje wspólne pole uwagi. Dopiero potem może skupiać się
samo nad zadaniem lub pracą. Wspólne pole uwagi to także pierwsza szkoła
mówienia – gdy istnieje wspólny temat: wspólne „dzieło”. (Olechnowicz 2015:
47).
E Boksa (2016: 37) wymienia następujące trudności wynikające z upośledzenia teorii umysłu:– w rozumieniu faktu, że inni myślą – „myślę, że ty myślisz”, „myślę, że on myśli”;– w uświadomieniu sobie, że inni nie wiedzą, co ja myślę „wszyscy myślą tak samo jak ja”;– w dostrzeganiu uczuć i pragnień innych osób;– w tworzeniu umysłowych reprezentacji osób, przedmiotów, zdarzeń.
Oto
kilka pytań związanych z teorią umysłu (na podstawie kwestionariusza CHAT
opracowanego m.in. przez Barona-Cohena w celu wczesnego wykrywania cech
autystycznych u dzieci). Jeśli na wybrane pytania odpowiedź będzie negatywna,
skonsultuj się ze specjalistą. Kwestionariusz mogą wypełnić rodzice dzieci już
ok. dwuletnich.
- Czy Twoje dziecko interesuje się innymi dziećmi?
- Czy Twoje dziecko nawiązuje kontakt wzrokowy?
- Czy Twoje dziecko utrzymuje kontakt wzrokowy?
- Czy Twoje dziecko bawi się w „a kuku”, w chowanego?
- Czy Twoje dziecko bawi się zabawkami, a nie tylko nimi manipuluje, bierze do buźki czy układa w wybrany sposób?
- Czy Twoje dziecko używa palca wskazującego, kiedy o coś prosi?
- Czy Twoje dziecko używa palca wskazującego, żeby coś pokazać?
- Czy Twoje dziecko bawi się w udawanie, na przykład udaje, że karmi psa maskotkę, udaje, że robi herbatkę?
- Czy Twoje dziecko przynosi przedmioty, żeby Ci coś pokazać?
- Czy dziecko na Twoją prośbę np. „spójrz, jaki piękny zegar”, kieruje uwagę na wybrany obiekt?
- Czy Twoje dziecko rozumie podstawowe emocje, pociesza, kiedy piesek jest smutny?
W
kolejnym poście przedstawię prosty test dotyczący fałszywych przekonań i teorii
umysłu. Każdy będzie mógł wykonać taki test z własnym dzieckiem. Będzie troszkę
dobrej zabawy.
Przydatne linki:
Bibliografia:
- Baron-Cohen S., Rozwój zdolności czytania innych umysłów: cztery etapy, przeł. Ewa Czerniawska, [w:] Formy aktywności umysłu. Ujęcia kognitywistyczne. Ewolucja i złożone struktury poznawcze. T. 2, red. A. Klawiter, Warszawa 2009, s. 145-171
- Baron-Cohen S., Leslie A.M, Frith U., Does autistic child have a theory of mind?, „Cognition” nr 21, 1985, s. 37-46
- Baron-Cohen, Mindblindness. An essay on autism and theory of mind, 1997
- Baron-Cohen, Theory of mind in normal development and autism, Prisme, 34, 2001, s. 174-183 Olechnowicz Hanna, Dobre chwile z naszym dzieckiem. Zabawy sprzyjające rozwojowi charakteru, Warszawa 2015
- E. Boksa, ABC zespołu Aspergera, [w]: Api-racje. Naukowy obraz osób z zespołem Aspergera w aspekcie kulturowym, terapeutycznym i komunikacyjnym, pod red. A. Kominek, Kielce 2016
0 komentarze