Najważniejszą potrzebą dziecka (obok zaspokojenia głodu) jest poczucie bliskości. Dlatego w jego rozwoju nic nie jest w stanie zastąpić cennego dotyku. Jak stymulować ten zmysł? A jak rozpoznać, że coś jest nie tak?

Można wyróżnić dwie główne reakcje na bodźce zmysłowe:
reakcja przesadna - osoby takie są przeczulone na wrażenia (na przykład nie znoszą faktury niektórych ubrań, drażnią je metki)
niewystarczająca reakcja sensoryczna - ludzie wykazują słabą reakcję na powszechnie występujące bodźce, mogą nie reagować na ból, mogą preferować bardzo mocny i silny dotyk, przytulenie.

T. Grandin w swojej najnowszej książce Autystyczny umysł (współautor R. Panek) wyznaje, iż dostaje szału, kiedy ubranie, jakie ma na sobie, nie ma właściwej faktury. Opisuje szereg innych wrażliwości dotykowych, które mają osoby z autyzmem (ale nie tylko): ktoś może nie znosić mokrego piasku, ktoś inny mokrych rękawów, faktury dżinsów czy gąbki.

Jak rozpoznać wrażliwość na bodźce dotykowe (na podstawie T. Grandin :134)?

• osoba wrażliwa na bodźce dotykowe może nosić określony rodzaj tkanin (nie znosi gryzących materiałów lub zbyt miękkich);
• może szukać stymulacji pod dużym naciskiem;
• przeszkadzają jej metki;
• odsuwa się raptownie, kiedy ktoś znany próbuje ją przytulić lub wręcz przeciwnie mogą preferować bardzo silny dotyk (są dzieci z autyzmem, które, wbrew powszechnie panującej opinii, bardzo lubią się przytulać, ale zazwyczaj ten kontakt jest specyficzny, ponieważ wolą na przykład bardzo mocne uściski);
• nie potrafi tolerować pewnych faktur (niektóre dzieci nie znoszą bawić się ciastoliną ani podobnymi materiałami, nie lubią mieć brudnych lub wilgotnych rąk).

Dla logopedy ważna jest propriocepcja, czyli świadomość własnego ciała. Wcale nie jest to takie oczywiste. Wiele dzieci ma z tym poważny problem a jego rozwiązanie musi stać się jednym z celów terapii dziecka.

Stymulowanie zmysłu dotyku.
Tuż po porodzie kontakt "skóra do skóry" - nie ma lepszej stymulacji dla dziecka zaraz po szoku, jakim jest dla niego poród. Samo przejście przez kanał rodny jest już bardzo pozytywnie wpływającym na dziecko doznaniem. Niestety, są przypadki, gdy maluszek musi urodzić się przez cesarskie cięcie. Wówczas nie trzeba rezygnować z kontaktu "skóra do skóry". W wielu szpitalach podaje się dziecko matce po operacji. Gdy nie jest to możliwe, dobrze, jeśli dziecko będzie kangurował w tych pierwszych chwilach tata. Tak było w naszym przypadku. Mój syn tuż po urodzeniu znalazł się w ramionach mojego męża. Podobno uczucie niesamowite...
Dotyk ma korzystny wpływ na dojrzewanie układu nerwowego dziecka, na budzenie się zmysłów, jest istotnym elementem tworzenia się więzi między opiekunem a dzieckiem
Noszenie, kołysane, bujanie, huśtanie. Nic dziwnego, że noworodki uwielbiają być na rękach, skoro przez dziewięć miesięcy były noszone i kołysane. Nie znają innych doznań. Przytulanie, noszenie to także rodzaj całkiem naturalnej stymulacji. Pomocna może okazać się chusta. Jedną z podstawowych potrzeb noworodka jest właśnie bliskość.
Można bawić się z maluszkiem dotykając go różnymi fakturami. Pomocna może być książeczka sensoryczna, która składa się z różnych rodzajów materiału. W domu z pewnością każdy ma jakieś niepotrzebne ubrania o różnych fakturach. Wystarczy ułożyć kilka stron takiej książeczki i delikatnie dotykać dziecko. W przypadku młodszych niemowlaków nie mogą to być faktury zbyt szorstkie. Starszym dzieciom bez problemu można już takie dołączyć. Z czasem dziecko samo zacznie dotykać różnych faktur i je poznawać.
Zabawa z rurką. Bierzemy rurkę i dmuchamy przez nią na różne części ciała dziecka. W przypadku niemowlaków i małych dzieci możemy mówić: tu jest twoja rączka, teraz mama dmucha na nóżkę. Kiedy bawimy się ze starszymi dziećmi, można zawiązać im oczka, dmuchać na różne części ciała przez rurkę, a dziecko będzie musiało odgadnąć, na co dmuchamy. Dzięki temu dziecko ma lepszą świadomość własnego ciała.
Zabawy dla dzieci starszych: chodzenie po różnych fakturach, rozpoznawanie różnych faktur. Do balonów (które nie są napompowane) wkładamy makaron, do innego ryż, do kolejnego kaszę. Zadaniem dziecka jest po dotyku w balonie rozpoznać, co zostało tam umieszczone.
Masaże. Jednym z najpopularniejszych jest masaż Shantali. Wielu fizjoterapeutów i logopedów go stosuje, bez problemu można się umówić i nauczyć także w przypadku dzieci zdrowych. Odkąd mój syn skończył cztery tygodnie regularnie, codziennie rano go masuję. Dobrze wtedy pomalować sobie usta czerwoną szminką, by jednocześnie do dziecka mówić - lepiej skupia uwagę na naszych ustach. Terapeuci radzą, by założyć ciemniejsze ubranie, wówczas lepiej widać nasze ręce. Można używać oliwki, kosmetyczną najlepiej zastąpić zwykłą jadalną tłoczoną na zimno. W pokoju powinno być dość ciepło. Należy rozgrzać własne ręce i zdjąć biżuterię. W trakcie masowania mówię wierszyki, oto przykłady: